به گزارش صراط به نقل از فرهیختگان اخیراً کلیات بودجه شهرداری تهران با رقم 225 همت به تصویب شورای شهر رسید. البته این رقم در لایحه ارسالی علیرضا زاکانی نزدیک به 238 همت بوده است. گزارش پیش‌رو نگاهی به اعداد و ارقام لایحه بودجه بلدیه تهران (لایحه ارسالی و نه مصوب) در سال 1404 و تغییرات آن در دوره علیرضا زاکانی دارد. این داده‌ها می‌تواند جهت‌گیری کلی شهردار فعلی در تخصیص بودجه‌ها، تأمین منابع و اولویت‌های شهردار فعلی را در اداره پایتخت نشان دهد. نتایج اولیه بررسی‌ها نشان می‌دهد در دوره علیرضا زاکانی چندین اتفاق قابل تأمل رخ داده است. اولی، رشد چشمگیر بودجه شهرداری تهران است. در حالی که بودجه پایتخت طی 10 سال یعنی از سال 1390 تا 1400 حدود 5 برابر شده، این میزان از سال 1400 تا 1404 رشد 5 برابری را تجربه کرده است. همچنین در حالی که طی سال‌های 1390 تا 1397 رشد بودجه شهرداری سالانه بین 10 تا 17 درصد، در سال‌های 1398 و 1399 به ترتیب 39 و 26 درصد بوده، این میزان در سال 1400 حدود 60 درصد و در سال‌های 1402، 1403 و لایحه 1404 به ترتیب 51، 99 و 49 درصد رشد داشته است. توجه زیاد به بودجه فرهنگی و اجتماعی در لایحه بودجه‌های زاکانی بسیار قابل تأمل است. مورد دیگر، کاهش سهم دیون از کل مصارف بودجه شهرداری در دوره شهردار فعلی است.
بودجه بلدیه در دوره زاکانی 5 برابر شد
7 بهمن لایحه بودجه ۱۴۰۴ شهرداری تهران تقدیم شورا شد. 14 بهمن شورای شهر کلیات بودجه را به تصویب رساند. نکته حائز اهمیت اینکه، علیرضا زاکانی رقم کل بودجه در لایحه را نزدیک به 238 همت تقدیم شورا کرده بود که آنها درنهایت با رقم 255 همت به تصویب رساندند. البته باید متذکر شویم این رقم صرفا رقم بودجه عمومی شهرداری تهران بوده و شامل زیرمجموعه‌های این نهاد اعم از شرکت‌ها و موسسات نمی‌شود. نگاهی به آمار و ارقام 16 ساله بودجه شهرداری تهران نشان می‌دهد رقم بودجه بلدیه تهران درحالی از 9.3 همت در سال 1390 پس از گذشت 10 سال با رشد 5.2 برابری به حدود 49 همت در سال 1400 رسیده که این میزان طی چهار سال اخیر از حدود 48.8 همت در سال 1400 با رشد 4.6 برابری به 225 همت در سال 1404 رسیده است.
جزئیاتی از منابع و مصارف کلان بلدیه
همچنین در سال 1404 ازمجموع بودجه 238 همتی درج شده در لایحه، 71.6 درصد از آن مربوط به بخش درآمدها، نزدیک به 17 درصد واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و 11.6 درصد نیز مربوط به واگذاری دارایی‌های مالی است. از سال 1400 تا 1404 سهم سه بخش مذکور در منابع بودجه عمومی شهرداری تهران تغییر محسوسی نداشته است. در بخش مصارف، از بودجه 238 همتی لایحه ارسالی به شورا، حدود 40 درصد مربوط به هزینه‌ها یا بودجه جاری بوده، حدود 54 درصد مربوط به تملک دارایی‌های سرمایه و 6.5 درصد نیز مربوط به تملک دارایی‌های مالی است. اما در بخش مصارف مقایسه آمار و ارقام نشان می‌دهد کفه ترازو در دوره علیرضا زاکانی با کاهش سهم تملک دارایی‌های مالی، به سمت بودجه جاری و عمرانی چرخیده است، به‌طوری‌که سهم فعلی 40 درصدی بودجه جاری در سال 1400 حدود 34 درصد و سهم فعلی بودجه عمرانی 54 درصدی در سال 1400 حدود 47 درصد و سهم فعلی 6.5 درصدی تملک دارایی‌های مالی در آن سال 18 درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد سهم پرداخت دیون و بدهی‌های شهرداری تهران از کل مصارف این نهاد کاهش قابل توجهی نسبت به سال 1400 دارد. این کاهش چشمگیر از دو حالت خارج نیست. یا اینکه شهرداری توانسته در دو یا سه سال اخیر بخش زیادی از بدهی و دیون خود را تسویه کند یا اینکه این بدهی‌ها را در لایحه بودجه به سال‌های آتی حواله داده است. به نظر می‌رسد بخش اول نزدیک به واقعیت باشد، اما به هر حال این موضوعی است که باید نسبت به پروژه‌های در دست اقدام و رضایت پیمانکاران آن را سنجید.
رکوردشکنی بودجه اجتماعی و فرهنگی در دوره زاکانی
نگاهی به جزئیات مصارف بودجه در بخش‌های اجتماعی، فرهنگی، حمل و نقل و محیط زیست و ایمنی و شهرسازی می‌تواند اولویت‌های شهرداری در تخصیص بودجه طی سال‌های اخیر را ترسیم کند. این اولویت‌ها هم می‌تواند از جنس دغدغه فرهنگی و اجتماعی باشد و هم از جنس ارتقای کالبدی شهر. البته باید متذکر بود که به اذعان جامعه‌شناسان، روانشناسان و جرم‌شناسان، ارتقای کالبدی شهر (اعم از زیباسازی شهر، کاهش ترافیک، بهبود دسترسی مردم به فضای سبز و پارک‌ها، بهبود دسترسی مردم به محل پارک خودرو و امثال آن) می‌تواند اثرات مثبت فرهنگی و اجتماعی بی‌نظیری نسبت به هزینه‌های فرهنگی و اجتماعی که بی‌ارتباط با ارتقای کالبدی هستند، داشته باشد.
اما به هر حال، نگاهی به داده‌های لایحه بودجه ارسالی شهرداری تهران به شورای شهر نشان می‌دهد درمجموع، هم در بخش عمرانی و هم در بخش بودجه جاری و درنهایت کل بودجه، سهم بخش اجتماعی و فرهنگی در دوره مدیریت علیرضا زاکانی با افزایش چشمگیری روبه‌رو بوده و رکوردشکنی کرده است. برای مثال، سهم بخش اجتماعی و فرهنگی از 11.3 درصد بودجه جاری در سال 1400 به 20 درصد در سال 1404 رسیده است. در این دوره، سهم محیط زیست از 21.8 به 18 درصد کاهش یافته، سهم حمل و نقل بدون تغییر مانده، سهم ایمنی و مدیریت بحران از 8.8 به 8 درصد کاهش یافته، سهم شهرسازی و معماری از 4.8 درصد به 2.6 درصد کاهش یافته، سهم مدیریت و هوشمندسازی نیز از حدود 30 درصد به 28 درصد کاهش یافته است. با لحاظ کل بودجه، سهم اجتماعی و فرهنگی از 7 درصد در سال 1400 به 12 درصد در سال 1404 رسیده است. در این مدت سهم خدمات شهری و محیط زیست از 13 به 16.6 درصد افزایش یافته، سهم حمل و نقل و ترافیک از 39 به 44.7 درصد رسیده، سهم ایمنی و مدیریت بحران از 4 به 4.6 رسیده اما در مقابل اینها، سهم شهرسازی و معماری از 5 به 3 درصد افت پیدا کرده و سهم توسعه مدیریت و هوشمندسازی شهری از 32 به 19 درصد تقلیل پیدا کرده است.
حقوق و دستمزد‌ها
در سال‌های اخیر شهرداری تهران جدول تفصیلی حقوق و مزایای کارکنان مناطق 22گانه و معاونت‌ها را در لایحه بودجه منتشر می‌کند. براساس لایحه بودجه 1404، از مجموع نزدیک به 238 همت بودجه شهرداری تهران در سال 1404، حدود 94 هزار و 380 میلیارد تومان مربوط به بودجه جاری است. از این رقم، حدود 52 همت مربوط به حقوق و مزایا و کمک به زیان زیرمجموعه‌های شهرداری پایتخت است. 14.5 همت برای نگهداشت شهر، 8.8 همت مربوط به هزینه جاری، 14.3 همت مربوط به اجرای برنامه و مطالعه و 4.7 همت نیز مربوط به عنوانی به نام «کمک» است. از 52 همتی که با عنوان حقوق و مزایا و کمک به زیان زیرمجموعه‌های شهرداری پایتخت آمده، 17.5 همت با عنوان پرداخت حقوق و دستمزد و مزایا به 23 هزار و 800 نفر از کارکنان در مناطق 22گانه و معاونت‌های مختلف درج شده است. با تقسیم رقم مذکور بر تعداد کارکنان، رقم ناخالص حقوق و مزایای آنها به‌دست می‌آید.
لازم به ذکر است شهرداری تهران در سال‌های اخیر تعداد پرسنل خود را 55 هزار نفر اعلام کرده که فقط حقوق و دستمزد و مزایای 23 هزار و 800 نفر شاغل در مناطق و معاونت‌ها در لایحه بودجه سال 1404 درج شده و از جزئیات حقوق و مزایای 31 هزار و 200 نفر مابقی اطلاعاتی منتشر نشده است.
شهرداری تهران دریافت‌کنندگان حقوق و مزایا را در چهار گروه 1- کارمندان رسمی، 2- کارگران رسمی، 3- نیروی خرید خدمات (هادیان و...) و 4- مأموران انتظامی شاغل در شهرداری دسته‌بندی کرده است.
براساس آمارهای ارائه‌شده در لایحه بودجه، رقم ناخالص حقوق و مزایای مستمر و غیرمستمر پرداختی به کل کارکنان شهرداری تهران در سال آینده ۱۷.۵ همت برای ۲۳ هزار و ۸۰۰ نفر است.
این میزان برای کارمندان رسمی ۸.۶ همت با ۱۱ هزار و ۱۵۳ کارمند است، برای ۱۶۵۷ کارگر رسمی این مقدار ۱۱۶۰ میلیارد تومان بوده، برای ۱۰ هزار ۸۶۲ نیروی خرید خدمات (هادیان و...) رقم ۷ هزار و ۵۲۰ ميليارد تومان حقوق و مزایا در نظر گرفته شده و برای ۲۲۸ مأمور انتظامی شاغل در شهرداری نیز ۲۲۰ میلیارد تومان حقوق و مزایا در نظر گرفته شده است.
توجه به این نکته ضروری است که این مبالغ پیش از کسر کسور قانونی شامل مالیات، بیمه، سهم کارفرما و کارکنان بوده و پس از کسر این مبالغ، متوسط حقوق و مزایای دریافتی کارکنان ارقام پایین‌تری از این اعداد ناخالص خواهد بود.
نکته مهم دیگر اینکه از سال 1400 تا 1404 میانگین ناخالص حقوق و دستمزد کارکنان شهرداری تهران حدود 3.2 برابر شده و این میزان برای برخی مناطق مانند منطقه 21 و 22 به ترتیب 3.6 و 3.5 برابر شده است. این عدد در مناطق 9 و 19 نیز 3.5 برابر بوده است.
42 درصد درآمد شهرداری از ساخت‌وساز است
نگاهی به وضعیت منابع شهرداری تهران نشان می‌دهد از رقم 238 همت منابع درج‌شده در لایحه ارسالی به شورای شهر، حدود 170 هزار و 268 میلیارد تومان معادل 71.5 درصد از آن مربوط به بخش درآمدها، 40 هزار و 151 میلیارد تومان معادل 16.9 درصد مربوط به واگذاری‌های سرمایه‌ای و 27.5 همت معادل 11.5 درصد نیز مربوط به واگذاری دارایی‌های مالی است. در بخش درآمدها از رقم 170 همت این بخش، حدود 91 درصد از آن مربوط به درآمدهای ناشی از عوارض عمومی است. سهم اعانات، کمک‌های اهدایی و دارایی‌ها 5 درصد، سهم بهای خدمات و درآمدهای موسسات انتفاعی شهرداری 2 درصد و سهم سه بخش درآمدهای ناشی از عوارض اختصاصی شهرداری، درآمدهای حاصل از وجوه و اموال شهرداری و کمک‌های اعطایی دولت و سازمان‌های دولتی نیز هر کدام یک درصد است. شاید در ظاهر کمک دولت به شهرداری تهران (یک درصد) ناچیز برسد، اما باید توجه داشت در سال‌های اخیر دولت رقم قابل‌توجهی در قالب مالیات بر ارزش افزوده به شهرداری‌ها پرداخت می‌کند که سهم این مالیات در سال آینده از کل منابع شهرداری تهران حدود 38.2 همت و معادل 16 درصد از کل منابع شهرداری پایتخت است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد ازجمله مهم‌ترین اعداد در بخش منابع شهرداری تهران طی سال آینده، درآمدهای ناشی از توسعه شهر یا همان عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم است. رقم این بخش در سال آینده 100 هزار و 80 میلیارد تومان پیش‌بینی شده که معادل 42 درصد از کل منابع 238 همتی در لایحه بودجه سال آینده است. بخش درآمدهای ناشی از توسعه شهر یا همان عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم در لایحه بودجه 1404 به ترتیب شامل نزدیک به 56 همت عوارض زیربنای مسکونی، 38.4 همت عوارض زیربنای غیرمسکونی، عوارض تعیین کاربری 1.8 همت، عوارض آتش‌نشانی در هنگام صدور پروانه 1.6 همت، عوارض تغییر کاربری یک همت، عوارض قطع درختان 900 میلیارد تومان، عوارض تمدید پروانه ساختمانی 300 میلیارد تومان، عوارض ناشی از اجرای طرح‌های توسعه شهری 300 میلیارد تومان، عوارض صدور مجوز حصارکشی و دیوارکشی املاک 1.3 میلیارد تومان و عوارض مستحدثات واقع در محوطه املاک نیز 1.2 میلیارد تومان بوده است.
تفاوت بزرگ بودجه بلدیۀ تهران با شهرداری‌های جهانی
یکی از چالش‌های وضعیت درآمدی شهرداری‌ها در ایران وابستگی بسیار زیاد آنها به درآمدهای ناشی از ساخت‌وساز، توسعه شهر و فروش تراکم است. این موضوع علاوه بر اینکه منجر به ناپایداری درآمدی شهرداری‌ها می‌شود در مرحله بعدی منجر به تضعیف حقوق شهروندی با فروش تراکم، رخداد فساد و زدوبندها در شهرداری‌ها و شورای شهر و تبعات وحشتناکی بر سرانه‌های شهری ناشی از افزایش تراکم جمعیت، افزایش فشار به معابر و حتی آسیب‌های زیست‌محیطی همچون قطع گسترده درختان و از بین رفتن ذخایر ارزشمند فضای سبز و باغات شهری نیز می‌شود.
در این خصوص، مقایسه بخش‌های درآمدی شهرداری‌های کشور با شهرداری‌های شهرهای بزرگ جهان در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه بسیار قابل‌تامل است. برای مثال درحالی سهم «شارژ شهری» در شهرداری تهران طی سال آینده 2.2 درصد بوده، این میزان در شهرداری‌های کشورهای توسعه‌یافته 32 و در کشورهای درحال توسعه 17درصد است. درخصوص عنوان شارژ شهری بهروز شیخ‌رودی، کارشناس مالیه و اقتصاد شهری می‌گوید در مالیه شهری ایران و بودجه شهرداری‌ها همچون سایر کشورها، رقم مشخصی به عنوان «شارژ شهری» پیش‌بینی نمی‌شود، بلکه شهروندان با پرداخت مجموعه عوارضی همچون «عوارض نوسازی»، «عوارض بر مشاغل»، «عوارض سالانه وسائط نقلیه»، «بهای خدمات مدیریت پسماند» و «بهای خدمات آتش‌نشانی»، نسبت به پرداخت هزینه «شارژ شهری» سالانه خود اقدام می‌کنند. نگاهی به بودجه شهرداری تهران نشان می‌دهد شهرداری برای سال آینده رقم 5 هزار و 270 میلیارد تومان در حوزه‌های 5 گانه‌ای که کارشناسان آن را شارژ شهری می‌گویند، دریافت خواهد کرد، رقمی که در سال 1400 حدود دو هزار و 359 میلیارد تومان بوده است.
سهم عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم درحالی در شهرداری تهران طی سال آینده حدود 42 درصد خواهد بود (در سال‌های اخیر به‌واسطه کاهش ساخت‌وساز درآمد شهرداری‌های کشور از عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم به زیر 50درصد رسیده)، این مقدار در شهرداری کشورهای توسعه‌یافته یک و در کشورهای درحال توسعه نیم درصد است. در شهرداری تهران عوارض محلی 9.6 درصد بوده که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته 11 و در کشورهای درحال توسعه 19درصد است. در شهرداری تهران درحالی کمک‌های دولت یک درصد از منابع را تشکیل می‌دهد (در شهرهای کوچک‌تر این میزان بیشتر است) که در کشورهای توسعه‌یافته این مقدار 12 و در کشورهای درحال توسعه 17درصد است. درآمد شهرداری تهران از بهای خدمات شهری 1.1 درصد بوده که این میزان در شهرداری‌های کشورهای توسعه‌یافته 8 و در کشورهای درحال توسعه 15درصد است. درحالی برای منابع حاصل از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بودجه شهرداری پایتخت رقمی ذکر نشده که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته 8 و در کشورهای درحال توسعه 5درصد است.
فروش اموال و دریافت وام و فروش اوراق درحالی سهم 28.2 درصدی در منابع شهرداری تهران دارد که سهم آن در کشورهای توسعه‌یافته 12 و در کشورهای درحال توسعه 16درصد است. اما سهم مالیات نیز درحالی در کشورهای توسعه‌یافته 16 و در کشورهای درحال توسعه 10.5درصد است که این میزان برای شهرداری تهران طی سال آینده بیش از 16 درصد خواهد بود.
